Η μάχη του Στάλινγκραντ (1949)

(Stalingradskaya bitva και Stalingradskaya bitva II)

ΤΟ ΣΤΑΛΙΝΓΚΡΑΝΤ ΦΛΕΓΕΤΑΙ! Οι ΄κακοποιοί’ Ναζί του επιτίθενται με λύσσα, με πρωτόφαντη μανία, προσπαθούν να το κάνουν δικό τους, να περάσουν από πάνω του, να διασχίσουν τον Βόλγα και να συνεχίσουν προς τον Καύκασο. 140 σιδηρόφρακτες μεραρχίες με αιχμή την περίφημη 6^η Στρατιά του φον Πάουλους πασχίζουν επί μήνες να κάμψουν την υπεράνθρωπη αντίσταση των σοβιετικών που δεν μάχονται απλά για ένα όνομα (είναι η πόλη του Στάλιν) αλλά για μια πατρίδα, την αξιοπρέπεια και την τιμή τους, για την ιερή γη των προγόνων, για όλα όσα τελικά μάχεται ένας άνθρωπος όταν βρίσκεται στα κρίσιμα σταυροδρόμια της ζωής του και της μοίρας. 

Και ο Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς Τζουγκασβίλι ή Στάλιν, στέκει σαν βράχος, ήρεμος, δυνατός, σχεδόν ‘αιώνιος’ όπως οι στίχοι του τραγουδιού που ακούνε οι φαντάροι από το ραδιόφωνο και ακούει κάποιο βράδυ κι ο ίδιος και συγκινείται αλλά δεν εξωτερικεύει τα συναισθήματά του. Ο Στάλιν είναι ο μεγάλος ηγέτης, ο ψύχραιμος και νουνεχής αλλά πείσμων και αλύγιστος. Έξι μήνες κράτησε αυτό το μακελειό στη ‘φοβερότερη μάχη όλων των εποχών’ κατά πολλούς και τους πρώτους τέσσερις τα πράγματα δεν πήγαιναν καθόλου καλά. Οι αναφορές από παντού στην ουσία προδιέγραφαν την επικείμενη πτώση της σπουδαίας πόλης που έγινε σύμβολο όχι μόνο για τους σοβιετικούς αλλά και για όλους τους ανθρώπους σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης. Ο Στάλιν όμως δεν πήρε τυχαία το προσωνύμιό του. Καμιά δυσκολία δεν τον τσακίζει, καμιά συμφορά δεν είναι μοιραία, το τέλος δεν έρχεται παρά μονάχα όταν οι άνθρωποι αποφασίσουν να παραδοθούν. Και αυτή η μάχη θέλει να είναι η τελευταία που χάνουν οι Σοβιετικοί από τον Ιούνη του 1941 που ο Χίτλερ εισέβαλλε στην ιερή γη τους. Καμιά υποχώρηση πλέον. Σχεδιάζει υπομονετικά και με πνεύμα συνεργασίας και ηρεμίας με τους επιτελείς και στρατηγούς του, τη ΄μεγάλη αντεπίθεση’ που θα αλλάξει τον ρου των πραγμάτων και ξαφνικά οι πολιορκούμενοι θα γίνουν πολιορκητές και ο φον Πάουλους με την τρομερή του στρατιά θα αναγκαστεί, αργά ή γρήγορα, να προσκυνήσει την ανωτερότητα του Κόκκινου Στρατού.

Πολλοί θα σκεφτούν πως έχουμε μια ακόμη παραγωγή από τον μηχανισμό προπαγάνδας του Κρεμλίνου, μια αγιογραφία του σκληρού και αμείλικτου ηγέτη της ΕΣΣΔ ο οποίος παρουσιάζεται γλυκομίλητος, ευγενέστατος, συναινετικός έχοντας διαρκώς τον πλήρη έλεγχο κάτω από το βαθύ του βλέμμα. Ένας επί γης θεός. Αυτός είναι αληθινά ο άξονας γύρω από τον οποίο περιστρέφεται η τρίωρη (δυο μέρη) ταινία και αυτό έχει φυσικά την στόχευσή του. Ότι σε μια χρονική στιγμή που οι πάντες έχουν πέσει στα γόνατα, μονάχα ο σοβιετικός ηγέτης είναι όρθιος και παλεύει μόνος του το φοβερό θηρίο που είναι άπληστο, ανίκητο και τρομακτικό. Μονάχα ο Στάλιν θα μπορούσε να αναστρέψει τον ρου αυτού του ποταμού και να εμπνεύσει με θάρρος και ελπίδα τους λαούς όλου του κόσμου που παρακολουθούσαν με κομμένη την ανάσα τα όσα συνέβαιναν μέρα τη μέρα στο πιο αιματηρό θέατρο του πολέμου. Γιατί δεν είναι ψέμα πως οι λαοί της Ευρώπης περισσότερο είχαν εναποθέσει τις ισχνές τους ελπίδες στον περήφανο σοβιετικό λαό για να πάρει εκδίκηση εκ μέρους όλων και να καταφέρει ένα σφοδρό πλήγμα στο μαύρο τέρας του φασισμού. Και δεν είναι υπερβολή να ισχυριστεί κανείς πως η μεγαλειώδης νίκη στη φοβερή αυτή μάχη άλλαξε αληθινά την πορεία όλου του πολέμου και κινητοποίησε όλους τους λαούς, όλους τους ανθρώπους, ενέπνευσε, ρίγησε, συγκίνησε και γέμισε αισιοδοξία ακόμα και τους πλέον πεσιμιστές.

Όπως και να κρίνει κανείς τη συγκεκριμένη ταινία οφείλει να παραδεχθεί πως η αφήγησή της είναι ικανοποιητική, η φωτογραφία της -αναμενόμενο- εξαιρετική, οι ηθοποιοί επαρκέστατοι, οι σκηνές μάχης -τηρουμένων των αναλογιών με βάση τις τεχνολογικές δυνατότητες της εποχής- εντυπωσιακές και πως βλέπεται χωρίς δυσφορία ή αναστάτωση. Να μην λησμονούμε πως όλες αυτές οι ταινίες που ιστορούν τα μεγάλα γεγονότα του Β΄Π. Π έχουν πάντα μια δόση ιδανίκευσης των ανθρώπων που τελικά έγραψαν το όνομά τους στα χρυσά βιβλία των νικητών. Και από αυτή την οπτική εξεταζόμενη η συγκεκριμένη παραγωγή ναι μεν ανυψώνει τον Στάλιν σε ένα βάθρο απ’όπου μπορεί να επιθεωρεί με το βλέμμα του όλον τον πλανήτη όμως δεν εκτρέπεται, δεν εκφεύγει, δεν φαιδροποιεί τους εχθρούς -με εξαίρεση ίσως τον Χίτλερ- και ιδιαίτερα στέκεται με κάποιο σεβασμό απέναντι στο τραγικό πρόσωπο, τον φον Πάουλους που πάντως έστω και ως τελευταία του πράξη προτίμησε να σώσει ό,τι μπορούσε να σωθεί και να μη θυσιάσει όλο το εναπομείναν στράτευμα για να ικανοποιηθεί η εμμονή του εμφανίζοντα ολοένα και συχνότερα ιδεασμούς παράνοιας Φύρερ.

Μια ταινία που, τέλος, προσφέρεται για τον μελετητή, τον εραστή των ανάλογων ταινιών, τον ‘μερακλή’, τον φιλίστορα και αυτόν που με μεγάλη προθυμία θα δαπανήσει αυτές τις 3 ώρες για να απολαύσει μια εποποιία που έγραψε τις δικές της χρυσές σελίδες στην παγκόσμια ιστορία του ανθρώπου.